Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πρώτος καταγεγραμμένος γρίφος στην ιστορία δεν προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα, αλλά από μια ακόμη αρχαιότερη κοινωνία.
Το Αίνιγμα των Αρχαίων Σουμερίων
Ο αρχαιότερος γρίφος που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα χρονολογείται περίπου στο 2000 π.Χ. και αποδίδεται στους Σουμέριους, έναν λαό που άκμασε στην Μεσοποταμία. Ο γρίφος αυτός, αν και απλός, κρύβει μια βαθύτερη έννοια:
«Υπάρχει ένα σπίτι.
Ένας άνθρωπος μπαίνει μέσα τυφλός
και βγαίνει από αυτό βλέποντας.
Τι είναι;»
Η λύση που έδωσαν οι αρχαίοι Σουμέριοι είναι η εξής: «το σχολείο». Η αλληγορική φύση του γρίφου τον καθιστά περισσότερο παροιμιακό παρά ένα καθαρά λογικό αίνιγμα, ωστόσο η μορφή του αινίγματος είναι αναμφισβήτητη.
Το Αίνιγμα της Σφίγγας
Πιο γνωστό και με σαφείς λογοτεχνικές διαστάσεις είναι το αίνιγμα της Σφίγγας, που παρουσιάστηκε από τον Σοφοκλή στην τραγωδία του, «Οιδίπους Τύραννος». Η Σφίγγα, ένα μυθικό τέρας με σώμα λιονταριού, φτερά πουλιού και πρόσωπο γυναίκας, έθετε στους περαστικούς το ακόλουθο αίνιγμα:
«Ποιο ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;»
Ο Οιδίποδας έλυσε τον γρίφο, απαντώντας: «Ο άνθρωπος». Εξήγησε ότι στην αρχή της ζωής του (πρωί), ο άνθρωπος μπουσουλάει στα τέσσερα, μεγαλώνοντας (μεσημέρι) περπατάει στα δύο, και στα γεράματα (βράδυ) χρησιμοποιεί ένα μπαστούνι ως τρίτο πόδι. Η λύση του Οιδίποδα προκάλεσε την αυτοκτονία της Σφίγγας, η οποία πήδηξε από τα βράχια στη θάλασσα.
«Οστομάχιον» του Αρχιμήδη
Πέρα από τα λογοτεχνικά και παροιμιακά αινίγματα, οι αρχαίοι Έλληνες ανέπτυξαν και πιο περίπλοκα μαθηματικά προβλήματα. Ο Αρχιμήδης, ένας από τους σημαντικότερους μαθηματικούς της αρχαιότητας, επινόησε το «Οστομάχιον», ένα παιχνίδι που θεωρείται το αρχαιότερο παζλ. Το παιχνίδι αποτελείται από ένα τετράγωνο διαιρεμένο σε 14 γεωμετρικά σχήματα. Σκοπός του παιχνιδιού είναι ο παίκτης να ανασυνθέσει το τετράγωνο με όσους περισσότερους τρόπους μπορεί, χρησιμοποιώντας όλα τα κομμάτια. Ο Αρχιμήδης απέδειξε ότι υπάρχουν 536 διαφορετικοί τρόποι ανασύνθεσης του τετραγώνου.
«Ο Γρίφος του Κλεάρχου»
Στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα αναφέρεται ο γρίφος του Κλεάρχου:
«Κλεάρχου γρῖφος·
αἶνός τίς ἐστιν ὡς νήρ τε κοὐκ ἀνὴρ
ὄρνιθά {τε} κοὐκ ὄρνιθ’ ἰδών τε κοὐκ ἰδὼν
ἐπὶ ξύλου τε κοὐ ξύλου καθημένην (τε κοὐ καθημένην)
λίθῳ τε κοὐ λίθῳ βάλοι τε κοὐ βάλοι.»
Ο γρίφος περιγράφει έναν άνδρα που δεν είναι άνδρας να χτυπά ένα πουλί που δεν είναι πουλί, καθισμένο σε ξύλο που δεν είναι ξύλο, με μια πέτρα που δεν είναι πέτρα. Η λύση είναι ένας ευνούχος που χτυπά με ελαφρόπετρα μια νυχτερίδα που στεκόταν σε ένα νάρθηκα.
Άλυτα Προβλήματα
Ενώ πολλοί αρχαίοι γρίφοι έχουν λυθεί εδώ και αιώνες, ορισμένοι παραμένουν άλυτοι μέχρι σήμερα. Τα τρία διασημότερα γεωμετρικά προβλήματα που εξακολουθούν να απασχολούν τους μαθηματικούς είναι: ο τετραγωνισμός του κύκλου, ο διπλασιασμός του κύβου (ή Δήλιον πρόβλημα) και η τριχοτόμηση της γωνίας. Η επίλυση αυτών των προβλημάτων αποτελεί μια διαρκή πρόκληση για τους επιστήμονες και αποδεικνύει την αιώνια γοητεία των γρίφων.
Εν κατακλείδι, οι γρίφοι και τα αινίγματα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας και κουλτούρας. Από τους απλούς γρίφους των Σουμερίων μέχρι τα περίπλοκα μαθηματικά προβλήματα των αρχαίων Ελλήνων, οι γρίφοι συνεχίζουν να προκαλούν και να εμπνέουν, υπενθυμίζοντας μας τη διαρκή ανάγκη για γνώση και εξερεύνηση του ανθρώπινου πνεύματος.
About The Author
